Kamerscherm met voorstelling van de Achterdam, Zaandam

ZOV-01403

kamerscherm, scherm, meubilair

Beschilderd tochtscherm of kamerscherm van zeildoek op houten geraamte bestaande uit zes delen (zes slagen). Op het doek staat een afbeelding van Zaandam langs de Achterzaan en de hoek van de Dam/Westzijde.

Dit kamerscherm werd in 1897 aan de ZOV geschonken door de heer A. Salm Hz. en mevrouw D. Salm-Cardinaal uit ’s-Gravenhage en stelt de Achterdam, de tegenwoordige Damstraat en de achterzijde van huizen aan de Westzijde voor. Als maker wordt wel Jochem de Vries (ca. 1725-1788) genoemd (zie ook Zaans Erfgoed nr. 39). Het tussen 1745 en 1750 te dateren scherm [..].
Op de Zuidzijde staat uiterst links een stukje van de herberg 'De Otter'. De panden ernaast zijn de herbergen, 'Het wapen van Amsterdam' en 'De Drie Zwanen'. In het laatste pand heeft onder andere drukkerij 'Jukkers' gezeten. Deze naam kom je op veel achttiende eeuws drukwerk tegen. [George Slieker, Zaans Erfgoed, 2012]

Het huis dat prominent links op het middenblad staat is genaamd 'de Eenhoorn'. Hiervan is een tekening in de Atlas aanwezig. Hier woonde tot 1854 burgemeester Gerrit van Orden (1774-1854), in zijn tijd zeer bekend als historicus en penningkundige. Het adres is nu Damstraat 11 (Bruna). Op het tympaan (de bekronende geveldriehoek) is een eenhoorn geplaatst, die op de tekening ontbreekt. Hetzelfde fabeldier komt ook voor op de gevelsteen boven de voordeur. Ter weerszijden van de gevelsteen staat: ANNO en 1678, zo blijkt uit voornoemde tekening. De afbeelding geeft links de Achterdam en verder de huidige Damstraat en de achterzijde van de huizen aan de Westzijde. De oplopende straat geeft nog de plaats van de 'Overtoom'. Op het water een Zaanse boeier en rechts een tentjachtje.
Het schilderstuk geeft een mooi beeld van het uiterlijk van de Zaanse huizen in die tijd, qua bouwwijze en kleurstelling. Het schilderen was pas kort in zwang. Daarbij is niet alleen 'groen' gebruikt. Ook de toepassing van baksteen is goed te zien. De huizen zijn aan de hand van de oude foto's nog wel te herkennen mits je door latere verbouwingen kunt heen kijken.
Aan de hand van de omraming van de voorstelling is de datering enigszins vast te stellen op het midden van de 18e eeuw, (ca. 1745-1750). Ook de constructie van het raamwerk waarop het doek bevestigd is, is 18e eeuws.
Ik [Simon Honig Jz., 2003] denk dat het raamwerk minder oud is dan het doek omdat het mogelijk een wandvlak beschilderd behang is. Onderzoek van het linnen zou dit kunnen bevestigen. Als mijn vermoeden juist is dan bezit het museum hiermee een der oudste stukken Zaans beschilderd behang. Behang met Zaanse voorstellingen is toch al heel zeldzaam.
Zoals veel geschilderd behang is het scherm niet gesigneerd. Veel huisschilders in de Zaanstreek waren ook behoorlijk vakbekwaam in het hanteren van het penseel. Een dezer schilders was Jochem de Vries (ca. 1725 - 1788). Hij zou als jonge schilder dit werk gemaakt kunnen hebben. Hij heeft zich vooral bekwaamd in het schilderen van scheepsportretten, waarvan veel voorbeelden in de museumcollectie aanwezig zijn. [Simon Honig Jz., Zaans Erfgoed, 2003]

ca. 1745 - ca. 1750

18e eeuw

olieverf (voorstelling), zeildoek (drager)